Geschiedenis kan voedzaam voor het brein zijn (2)
Afgelopen week heb ik het genoegen gehad om een lezing te geven over TOP, gezondheid en duurzaamheid bij Netwerk in Gastronomie en Gastvrijheid. Bij mijn voorbereiding legde ik de nadruk op TOP bv en gepascaliseerde kreeft (zie ook Naakte Kreeft), maar uiteindelijk is het verhaal anders verlopen. Het gros heb ik gezelschap zitten vertellen over geschiedenis en voeding en gezondheid. Twee thema's waar ik zeker geen opleiding in heb gehad, maar ik heb de laatste jaren wel veel interessante mensen mogen aanhoren. Dit gaat daarom artikel twee worden over geschiedenis (nummer 1 staat hier).
Grappig is dat er ook een link is te leggen met mijn stage-verslag aan TU-Delft dat ik heel lang geleden heb gemaakt. In dat rapport -wat over duurzaamheid ging- kon ik het niet laten om een hoofdstuk op te nemen over "de mens als diersoort". Als soft-paleo aanhanger blijft ik ook dat een interessant onderwerp vinden. Wij mensen - diersoort Homo Sapiens - van de huidige mens (zie ook plaatje hieronder) is anatomisch ongeveer 200.000 jaar oud, maar pas 50.000 jaar geleden zijn we pas echt tot 'volwassendom' als diersoort gekomen. En blijkbaar bestaat toeval niet, vanochtend keek ik via uitzending gemist nog even naar Paul & Witteman (de uitzending die ook ging over de vreselijk situatie van Prins Friso). Vanaf 36:45 komen twee fantastisch wetenschapper-kunstenaars aan het woord: Arie en Alfons Kennis. De tweeling Kennis noemen zich paleo-kunstenaars, maar als ik ze zo hoor praten zijn ze wetenschappelijk zeer goed geïnformeerd. De broers zijn een mooi voorbeeld van 'kennis zit in de maatschappij' uitspraak die ik graag mag doen. Het boek waar ze aan hebben meegewerkt "Het verhaal Van de mens" ga ik zeker kopen (of voor mijn verjaardag vragen).
Wij hebben onze oorsprong dus in midden afrika en vanaf ongeveer 50.000 a 60.000 jaar geleden is de diersoort 'mens' gaan zwerven over de rest van de wereld. Paleo-aanhangers zoals Melchior Meijer of Frits Muskiet (zie ook een overzichtsartikel foodlog, Rode Hoed) proberen te achterhalen wat gezonde voeding voor ons is, op basis van de leefomgeving van deze 'eerste mens'. Je kan het ook omdraaien, waarom zijn we zo'n succesvolle diersoort geworden? Het antwoord dat steeds meer wordt gegeven: wij zijn apen die aan de kust leefde. We consumeerde algen, wier, vis, schaal en schelpdieren (allemaal rijk aan Omega 3). Soms vingen we een beest (vlees, eiwitten dus) door in groepjes te jagen (lopen, soms rennen, maar ook veel wachten). Onderweg kwamen we planten tegen en knollen (en ook een paar vruchten, fruit dus); planten dus. Graan en suiker? Neen natuurlijk niet. In Afrika was verder nog veel zon en we maakte dus veel Vitamine D aan als we in ons bijna-nakie rondliepen (en vitamine D moeten we dus extra consumeren als beeldschermwerkers).
De volgende belangrijke stap die we 10.000 tot 15.000 jaar geleden kunnen zien is dat de Oude Egyptenaren op grote schaal aan de vruchtbare Nijl oevers Emmertarwe zijn gaan verbouwen (intrede van grootschalige industriële landbouw). Door dit goedkope voedsel was het mogelijk dat de bevolking op grote schaal kon groeien. En vooral de latere farao's hebben daar goed gebruik van gemaakt; als je een piramide wilt bouwen dan heb je veel slaven nodig die veel kcal nodig hebben voor al dat harde werken. Die farao's zelf (samen met hun ambtenaren) leefde overigens niet al te gezond, er zijn veel aanwijzingen dat allerlei welvaarstziektes die we nu kennen -en die vaak ook gecorreleerd zijn met overmaat aan koolhydraat consumptie- ook toen al aanwezig waren. Wellicht is lijkt ons huidige ongezonde westerse voedingspatroon op die van de farao's en hun rijke ambtenaren. Sinds tweehonderd jaar -vanaf het begin van de industriële revolutie, zie ook kondratiev- is voedselsysteem gebaseerd op fosfaat/kunstmest en olie/energie. Natuurlijk mechanische slaven. Hoe hebben de Egyptenaren dat dan toch bijna 10.000 jaar kunnen volhouden? Simpel, de Nijl is 1 groot riool dat vanuit midden Afrika met toevoer van vloeibare-mest de landerijen 1x per jaar overstroomt en dus van vocht en mest voorziet. De oude Egyptenaren hadden verder het voordeel dat er voldoende zonlicht was. Overvloed van die basismineralen heeft geleid tot hun rijkdom.
De moderne mens trek echter sinds 50.000 jaar ook over de rest van de wereld. In Europa hebben we een tijdje nog samenleeft met een andere mensen-soort, de Neanderthalers. En blijkbaar zijn wij als diersoort beter aangepast en hebben daardoor heb kunnen overleven, geheel conform Darwin's theorie. In Europa zijn parallel aan en na Egypte natuurlijk nog twee grote 'rijken' geweest: Het romeinse en het Griekse rijk. In relatie tot voeding heb ik niet veel hierover gelezen, dus ik ga maar eens wat speculeren (moet kunnen op deze zondag). De grieken hebben rondom voeding het geluk gehad dat er veel kust is, vis is daarom een logisch onderdeel van het voedingspatroon. Daarnaast zijn olie-rijke gewassen zoals olijfolie volop aanwezig. Ik kan me voorstellen dat de Egyptenaren een stukje van hun graan exporteerde naar de rest van de landen aan de middellandse zee. De Romeinen hebben volgens mij een andere tactiek gehad. Een sterk leger veroverde gewoon grote delen van Europa en onderwierpen de boeren gemeenschappen. Voedsel werd over moderne wegen getransporteerd naar Rome. Enfin, dit is pure speculatie.
In de middeleeuwen consumeerde Europeanen vis, vlees en groente. Aardappels zijn pas geïntroduceerd na de ontdekking van zuid-amerika. En aangezien we een fysiek hard leven leidde, was een portie granen als onderdeel van ons consumptiepatroon nodig om voldoende energie (kcal) binnen te krijgen. De Europese bevolking groeide door, maar niet extreem (zie "Het maximaal aantal mensen op aarde hangt af van het gewenste welvaartsniveau (1/2)"). Vanaf het einde van de middeleeuwen begonnen we op grote schaal over de wereld te zwerven. Dit is weer terug te zien in de grote diversiteit van het voedsel die je ook op schilderijen uit die periode kan zien (zie Linda Roodenburg, zie ook quote hieronder). In artikel drie ga ik verder.
Eerst maar even een kleine tussentijdse samenvatting.
Grappig is dat er ook een link is te leggen met mijn stage-verslag aan TU-Delft dat ik heel lang geleden heb gemaakt. In dat rapport -wat over duurzaamheid ging- kon ik het niet laten om een hoofdstuk op te nemen over "de mens als diersoort". Als soft-paleo aanhanger blijft ik ook dat een interessant onderwerp vinden. Wij mensen - diersoort Homo Sapiens - van de huidige mens (zie ook plaatje hieronder) is anatomisch ongeveer 200.000 jaar oud, maar pas 50.000 jaar geleden zijn we pas echt tot 'volwassendom' als diersoort gekomen. En blijkbaar bestaat toeval niet, vanochtend keek ik via uitzending gemist nog even naar Paul & Witteman (de uitzending die ook ging over de vreselijk situatie van Prins Friso). Vanaf 36:45 komen twee fantastisch wetenschapper-kunstenaars aan het woord: Arie en Alfons Kennis. De tweeling Kennis noemen zich paleo-kunstenaars, maar als ik ze zo hoor praten zijn ze wetenschappelijk zeer goed geïnformeerd. De broers zijn een mooi voorbeeld van 'kennis zit in de maatschappij' uitspraak die ik graag mag doen. Het boek waar ze aan hebben meegewerkt "Het verhaal Van de mens" ga ik zeker kopen (of voor mijn verjaardag vragen).
Wij hebben onze oorsprong dus in midden afrika en vanaf ongeveer 50.000 a 60.000 jaar geleden is de diersoort 'mens' gaan zwerven over de rest van de wereld. Paleo-aanhangers zoals Melchior Meijer of Frits Muskiet (zie ook een overzichtsartikel foodlog, Rode Hoed) proberen te achterhalen wat gezonde voeding voor ons is, op basis van de leefomgeving van deze 'eerste mens'. Je kan het ook omdraaien, waarom zijn we zo'n succesvolle diersoort geworden? Het antwoord dat steeds meer wordt gegeven: wij zijn apen die aan de kust leefde. We consumeerde algen, wier, vis, schaal en schelpdieren (allemaal rijk aan Omega 3). Soms vingen we een beest (vlees, eiwitten dus) door in groepjes te jagen (lopen, soms rennen, maar ook veel wachten). Onderweg kwamen we planten tegen en knollen (en ook een paar vruchten, fruit dus); planten dus. Graan en suiker? Neen natuurlijk niet. In Afrika was verder nog veel zon en we maakte dus veel Vitamine D aan als we in ons bijna-nakie rondliepen (en vitamine D moeten we dus extra consumeren als beeldschermwerkers).
De volgende belangrijke stap die we 10.000 tot 15.000 jaar geleden kunnen zien is dat de Oude Egyptenaren op grote schaal aan de vruchtbare Nijl oevers Emmertarwe zijn gaan verbouwen (intrede van grootschalige industriële landbouw). Door dit goedkope voedsel was het mogelijk dat de bevolking op grote schaal kon groeien. En vooral de latere farao's hebben daar goed gebruik van gemaakt; als je een piramide wilt bouwen dan heb je veel slaven nodig die veel kcal nodig hebben voor al dat harde werken. Die farao's zelf (samen met hun ambtenaren) leefde overigens niet al te gezond, er zijn veel aanwijzingen dat allerlei welvaarstziektes die we nu kennen -en die vaak ook gecorreleerd zijn met overmaat aan koolhydraat consumptie- ook toen al aanwezig waren. Wellicht is lijkt ons huidige ongezonde westerse voedingspatroon op die van de farao's en hun rijke ambtenaren. Sinds tweehonderd jaar -vanaf het begin van de industriële revolutie, zie ook kondratiev- is voedselsysteem gebaseerd op fosfaat/kunstmest en olie/energie. Natuurlijk mechanische slaven. Hoe hebben de Egyptenaren dat dan toch bijna 10.000 jaar kunnen volhouden? Simpel, de Nijl is 1 groot riool dat vanuit midden Afrika met toevoer van vloeibare-mest de landerijen 1x per jaar overstroomt en dus van vocht en mest voorziet. De oude Egyptenaren hadden verder het voordeel dat er voldoende zonlicht was. Overvloed van die basismineralen heeft geleid tot hun rijkdom.
De moderne mens trek echter sinds 50.000 jaar ook over de rest van de wereld. In Europa hebben we een tijdje nog samenleeft met een andere mensen-soort, de Neanderthalers. En blijkbaar zijn wij als diersoort beter aangepast en hebben daardoor heb kunnen overleven, geheel conform Darwin's theorie. In Europa zijn parallel aan en na Egypte natuurlijk nog twee grote 'rijken' geweest: Het romeinse en het Griekse rijk. In relatie tot voeding heb ik niet veel hierover gelezen, dus ik ga maar eens wat speculeren (moet kunnen op deze zondag). De grieken hebben rondom voeding het geluk gehad dat er veel kust is, vis is daarom een logisch onderdeel van het voedingspatroon. Daarnaast zijn olie-rijke gewassen zoals olijfolie volop aanwezig. Ik kan me voorstellen dat de Egyptenaren een stukje van hun graan exporteerde naar de rest van de landen aan de middellandse zee. De Romeinen hebben volgens mij een andere tactiek gehad. Een sterk leger veroverde gewoon grote delen van Europa en onderwierpen de boeren gemeenschappen. Voedsel werd over moderne wegen getransporteerd naar Rome. Enfin, dit is pure speculatie.
In de middeleeuwen consumeerde Europeanen vis, vlees en groente. Aardappels zijn pas geïntroduceerd na de ontdekking van zuid-amerika. En aangezien we een fysiek hard leven leidde, was een portie granen als onderdeel van ons consumptiepatroon nodig om voldoende energie (kcal) binnen te krijgen. De Europese bevolking groeide door, maar niet extreem (zie "Het maximaal aantal mensen op aarde hangt af van het gewenste welvaartsniveau (1/2)"). Vanaf het einde van de middeleeuwen begonnen we op grote schaal over de wereld te zwerven. Dit is weer terug te zien in de grote diversiteit van het voedsel die je ook op schilderijen uit die periode kan zien (zie Linda Roodenburg, zie ook quote hieronder). In artikel drie ga ik verder.
Eerst maar even een kleine tussentijdse samenvatting.
- We zijn als diersoort 50.000 jaar gelden succesvol geworden door Vitamine D, Consumptie van eiwit, voldoende omega 3 en minimaal graan. Kortom het jagers-verzamelaars voedingspatroon.
- Industriële landbouw -specifiek graan- is door de Egyptenaren geïntroduceerd. De bevolking kon groeien (zie piramides) en export maakte Egypte rijk. De rijkdom is te danken aan het riool de Nijl (gratis mest) en de zon (gratis energie).
- Ik speculeerde over het Romeinse rijk die machtig kon worden door 'roof'. Lees het onderwerpen van boerengemeenschappen in de rest van Europa. Iets wat we nu ook doen bij multinationals via verkoop aan 'emerging markets'. De oude Grieken hadden een ideaal land voor olijfolie en vis, en voldoende zon voor Vitamine D.
- Voor de ontdekking van kunstmest en stoom/olie (begin industriële revolutie) bleef de wereldbevolking relatief klein. Toch was het middeleeuwse voedingspatroon behoorlijke divers. Daarna ontdekte we stoom en machines .... (meer hierover in deel drie).
- Ons huidige voedingspatroon in het rijke westen is radicaal anders dan pakweg 200 jaar gelden, maar zeker ook anders dan 50.000 jaar gelden. Onze huidige voedingspatroon -teveel kcal, met alcohol, teveel koolhydraat en suiker, weinig bewegen- lijkt misschien wel op die van de rijke oud-egyptenaren.
Linda Roodenburg: “Hollandse pot ontstaan als brandstof voor arbeiders”
Linda Roodenburg is Neerlandica, voedselantropologe en auteur. Ze schreef het “Rotterdams Kookboek” en “Eten op aarde”. Roodenburg schetst in haar verhaal het ontstaan van de zogenaamde “Hollandse pot” en de invloed van migratie hierop. Bij “Hollandse pot” denken wij aan zaken als stamppot, specifiek aan aardappels. Maar aardappels zijn nog geen 150 jaar gemeengoed in Nederland; daarvoor was brood het basisvoedsel. Op een geschilderd stilleven uit de 17e eeuw zijn geen aardappelen te zien. Het schilderij, getiteld “kalkoenpastei”, staat vol met importproducten: kalkoen uit Amerika, citrusvruchten uit het zuiden, peper uit Indië, enzovoort. De Italiaanse keuken gaf de toon aan, met invloeden van de Arabische keuken. Logisch: ook in die tijd bestond de stadsbevolking voor 30% uit immigranten. Hoe zijn we vanuit die rijkdom terechtgekomen bij de aardappeleters van Vincent van Gogh? Daarvoor zijn vier oorzaken. Ten eerste de economische achteruitgang na de Gouden Eeuw. Ten tweede de kerk, die soberheid predikte. Met name vanuit de calvinistische hoek kwam steeds meer roep om matiging; vooral in rietsuiker school het kwaad. Ten derde de medici, die “gezondheidsadviezen” gaven. Maar de genadeklap kwam van de huishoudscholen in de 19e eeuw. Welgestelde dames maakten zich zorgen over het nieuwe industriële proletariaat en zochten naar goedkoop basisvoedsel. De aardappel bleek de ideale brandstof voor arbeiders. Helaas bereikten de huishoudscholen vooral meisjes uit de middenklasse: zo breidde de nieuwe “Hollandse pot” zich over de hele maatschappij uit. Na de oorlog steeg onze welvaart, wat een grote stroom migranten bracht. Zij verbaasden zich over onze armoedige eetcultuur, gezien onze rijkdom. Vlak na de oorlog ontwikkelde Chinese immigranten het Chinees-Indisch afhaalrestaurant. Voor veel Nederlanders was dit de eerste kennismaking met exotisch eten. Daarna werd de situatie complexer. Er kwamen nieuwe groepen immigranten; grote steden bestaan nu voor 50% uit immigranten. Zij startten hun eigen importwinkeltjes, die gaandeweg voor verschillende eetculturen gingen cateren. Desondanks heeft in de Nederlandse keuken nauwelijks culinaire integratie plaatsgevonden. Autochtonen eten Mexicaans of Thais uit een pakje van Knorr. De immigranten daarentegen verbouwen nog vaak hun eigen groente of kopen deze in kleine winkeltjes; ze koken nog volgens traditie. In de nabije toekomst wordt street food de norm. Daar lopen alle culinaire invloeden wel door elkaar, zoals te zien is aan de nieuwste snacktrend, de “kapsalon”: shaorma met patat en een plakje gesmolten kaas erover. In de erop volgende discussie vertelt Roodenburg dat veel scholen graag een keuken, maar dit wordt vanuit het Ministerie van OCW onmogelijk gemaakt; daar zou iets aan gedaan moeten worden.
http://www.youtube.com/watch?v=gW-0by_hZYI&feature=endscreen&NR=1#
BeantwoordenVerwijderen