Grote en kleine druppels - ostwald vergroving.

In maart 2009 heb ik een klein stukje geschreven op foodlog over ostwald vergoving. Soms is het leuk om wetenschappelijke fenomenen als metafoor te gebruiken voor maatschappelijke issues.

Kleine druppels worden altijd groter. Gelukkig hebben grote druppels ook niet eeuwig bestaan. Laten we dus met zijn allen voldoende nederig blijven. 'Groot' is er ook niet voor eeuwig en altijd. Denk maar eens aan het Romeise rijk, IBM, de VS en grote politieke partijen. Fijn weekend.

Grote en kleine druppels
Een bekend fenomeen in de natuurkunde van de voedingswetenschappen is de Ostwald-vergroving. Zo zijn oliedruppels in water meestal niet even groot. Wilhelm Ostwald heeft in 1896 voor het eerst beschreven dat de kleine druppels kleiner worden en de grote groter worden. De grote slokken de kleine op, zodat er uiteindelijk twee massa’s ontstaan: een olie- en een waterlaag.

Ondanks de wat andere fysische achtergrond, zien we iets soortgelijks bij ijskristallen. De textuur van ijs –ook diepgevroren - verandert na verloop van tijd doordat grote kristallen groter worden. Ons consumptie-ijs gaat er ‘zanderiger’ van proeven. IJs dat korrelig smaakt, is oud.

Ostwald-vergroving zien we ook in onze maatschappij. Bedrijven die starten met radicaal vernieuwende technologieën (zgn. disruptieve ideeën) die aanslaan, groeien snel. Zo snel dat er daarna bijna geen ruimte meer is voor concurrentie in de vorm van kleinere spelers. Er is zelfs sprake van een aanzuigende werking die interessante kleine opkomende spelers al snel voor hun disruptieve uitgroeien ‘opslokt’.

Microsoft, TomTom en Google zijn tot de verbeelding sprekende voorbeelden. Natuurlijk heeft Google een lekker positief imago. Toch innoveert ook dit bedrijf niet meer uit zichzelf, maar door inlijving van jongere start-ups zoals bijvoorbeeld YouTube in. Een soort economische Ostwald-vergroving zorgt er in de vrije markt voor zien dat mono- of oligopolies ontstaan. De ruimte voor kleinere spelers neemt af. Met alle gevolgen van dien. Minder competitie leidt tot hogere prijzen, mindere kwaliteit en een afnemende innovatiebehoefte. In de economie leidt Ostwald’s effect tot een rem op innovatie.

Interne organisaties & Ostwald
Ostwald-vergroving zien we ook binnen organisaties optreden. Binnen kleine en startende bedrijven wordt meestal hard en met overgave gewerkt. Kleine bedrijven ‘willen’. Er is minimale ruimte voor secretaresses, HRM functionarissen en andere organisatiekosten die we eufemistisch ‘overhad’ noemen. Als bedrijven groeien wordt de schreeuw naar ‘structuur’ groter en ontstaan er altijd extra managementlagen en bureaucratische procedures. Het waterhoofd wordt groter en kostenreducties worden meestal op de werkvloer uitgevoerd. Weg motor voor venieuwing. Managementkosten nemen de plaats in van vernieuwingskracht.

Wat zien we binnen de voedingsindustrie?
Op het niveau van onze grootgrutters zien we dat ‘schaalvergroting’ - het gewone woord voor het economische Ostwald-effect – is opgetreden. In Nederland zijn er nog maar zes inkooporganisaties. In Engeland zijn het er zelfs nog maar drie. Leidt dit nu tot meer keuze en kwaliteit of juist tot minder op termijn?

Bij de meningsvorming daarover zien we ook iets dat op Ostwald-vergroving lijkt. De kleinere genuanceerde (tegen-) geluiden van materie-deskundigen worden niet meer opgepikt. De zware ongenuanceerde ideeën en gevoelens van de massa worden dat wel. Er ligt dan ook een schone taak voor kritisch schrijvend Nederland om die mening een stem te geven en te nuanceren. Een ander lichtpunt zie ik in moderne ICT – blogs, en fora - zijn ook kleinere meningen te publiceren. Onze communicatie is gelukkig gedemocratiseerd.

Toch ben ik somber over deze democratisering van het woord. Heel veel meer zenders leiden ook tot een versnippering van de boodschap. We hebben nu niet alleen veel ontvangers maar ook heel veel zenders. Maar luisteren we ook echt beter naar elkaar? Ik denk het niet. Mijn vraag dan ook is: wordt er ook echt beter gecommuniceerd? Ik heb zelf behoefte aan een maatschappelijke synthese van oude en nieuw manieren van kijken (de grote lijnen opnieuw uitzetten), een helder plaatje van onze toekomstige eetmaatschappij en krachtiger denkleiderschap.

Logo’s
Dat leiderschap ontbreekt, maar de natuur verdraagt geen vacuüm. Daarom versimpelen we complexiteit via logo’s als IKB, Milieukeur, Max Havelaar en EKO. Het zijn manieren om onze oninnovatieve gemakzucht te voeden. De ‘verlogoisering’ groeit en wordt daardoor steeds inhoudslozer, maar wel steeds dominanter. Ze zetten onze creativiteit en eigen denkvermogen uit en maken food-zombies van verstandige mensen.

Maatschappelijke communicatie
De dominantie en hiermee invloed van de landelijke dagbladen is voorbij, idem voor de publieke omroep. Veel publicaties verlopen nu via het internet. Maar zullen we niet gaan zien dat er eigenlijk niets veranderd? Nu.nl, tweakers.nl, marktplaats.nl en google.com zijn gewoon de nieuwe grote druppels op internet geworden. Is dat met foodlog.nl niet ook al aan het gebeuren?

Ostwald-vergroving wil ik waar mogelijk tegengaan. Monopolievorming is niet goed, noch in producten en diensten, noch in meningsvorming. Welvaart, vernieuwing, vooruitgang en duurzaamheid hebben niets te vrezen van openheid en innovatie. Integendeel.