Publiek Private Samenwerkingen (PPS) in topsector agrifood: de glazen bol 1/2

Het waren drukke en bijzondere weken. Ik ben bij een matig interessante beurs en wetenschappelijke congres -IFT 2012 te Las Vegas-, heb daarna flink moeten wennen aan het tijdsverschil en ondertussen worden we bedolven onder offerte aanvragen. Daarnaast ben ik 2x in Spanje geweest, 1x in Noord-Italie en Roemenië. Dat is natuurlijk leuk en nuttig, maar we hebben tijdens deze vakantie het ook druk met afronding van lopende projecten, en tevens denk ik dat het drukte voor de stilte gaat zijn (ja zo bedoel ik het). Dit zal ik uitleggen.

Het R&D beleid in Nederland stevent af op een absolute verslechterende situatie die verre van innovatie bevorderend gaat zijn in de toekomst. Met goed bedoelde -maar tevens lichtelijk naieve- PPS constructies gaat (a) de private MKB dienstverlenende industrie nog verder valselijk beconcurreerd worden, en (b) gaan we een fase in waarbij je weet dat over 5 a 10 jaar onze samenleving een 'uitdaging' gaat hebben door verkeerde beleidskeuzes. Ik schrijf over dit onderwerp al bijna tien jaar -en wordt vaak verwezen grimmig of te scherp te zijn- maar deze week is er ook een alarmerend rapport van het Rathenau-instituut verschenen die mijn ergste vermoedens bevestigen. De conclusies van Rathenau liegen er niet om (lees ook waarom gouden driehoeken naïeve verzinsels zijn). Robbert Dijkgraad luidt ook de noodklok "innovatiebeleid mag niet worden verward met wetenschap. Dit beleid is slecht voor fundamenteel onderzoek".

Terug naar de PPS'en van de agrifood topcommissie die nu met stel en sprong ingediend moesten worden. Ik ga maar eens kijken in mijn "glazen bol". Of mijn glazen bol klopt zullen we die spijtig genoeg nooit weten. Mijn voorspellingen zijn immers alleen door insiders te controleren kan worden. Maar ik loop al (te) lang mee in de sector heb her en der wat bronnen en denk daarom wel een beetje te weten wat er speelt. Natuurlijk ben ik inmiddels ook een cynicus m.b.t. dit onderwerp. Maar ik hoop zo dat we echte innovatievoorstellen zullen gaan zien (overigens vind ik mezelf eerder een realist). Hier komen mijn 8 voorspellingen.

1. Veel marketing en 'innovateplarforms'. 
Nederland is in de laatste 10 jaar verworven tot een land van de platforms. De gedachte is als je maar vaak bij elkaar zit er automatische veel nieuwe ideeën komen en dus meer innovatie. Deze platforms zijn er in alle soorten en maten, landelijk en regionaal georganiseerd. Maar ook gericht per sector of juist per keten. Of juist per inhoudelijk thema. etc. etc. Ik denk dat er in de lijst veel PPS projecten zijn die een beroep doen op middelen om weer eens een nieuw platform op te richten. Niet handig en niet effectief. Niks innovatie dus, alleen maar 'communicatie en netwerken'. Ben ik daar op tegen? ja! Tenminste ik ben tegen het financieren via de overheid en al helemaal uit de beperkte budgetten die gealloceerd kunnen worden voor R&D en innovatie. Wageningen-UR is inmiddels koning-platform. Dus ik verwacht nog meer nieuwe van dit soort 'platform' initiatieven. Hierbij alvast wat voorbeelden: "alternatief eiwit platform", "het voedselverspillingsplatform", "het duurzame zuivel platform", "het duurzame varkenshouderij platform", "het duurzame akkerbouwplatform", "het platform bioraffinage", "het platform duurzame agrologistiek". Kortom, alles met het 'woord' duurzaamheid. Veel 'communicatie' en omgekeerd evenredig weinig werkelijke inhoud dus.

2. Verkapte 'gewone' productontwikkeling onder het mom van 'consumentenonderzoek'
Er zullen voorstellen komen die eigenlijk 'gewone' voedselproductontwikkelingen zijn. Eigenlijk gaat het om een nieuwe product of een nieuwe verpakking. Omdat dit is natuurlijk te doorzichtig en daarom wordt dit verpakt onder het mom van 'consumentenonderzoek'. Vooral het LEI en Restaurant van de toekomst (WUR/FBR) zal je dit soort voorstellen zien indienen. Commerciële onderzoeksbureau's zoals Motivaction zullen dit met lede ogen aanzien. Behoor je tot de bon-ton (lees ben je een insider of vriendje van een DLO of TNO instituut), dan heb je geluk. Ook zal het me niet verbazen als er de nodige projecten zullen zijn tussen gewone onderzoekers en boeren en tuinders rondom 'valorisatie' van hun grondstof: wat kan je nog meer doen met een komkommer of een gewoon stukje varkensvlees. Gewone productontwikkeling dus alleen heel slim verpakt. Niet onderzoeksinstituut waardig werk wat mij betreft. Pre-concurrentiele onderzoek rondom nieuwe kennis zou wel het doel moeten zijn. Ik hoop dat de selectie commissie hier scherp op gaat letten.

3. Veel duurzaamheid en reststroomverwerking (cascadering of bioraffinage) onderzoek.
Duurzaamheid is hip. Dus verwacht ik zg duurzaamheidsprojecten. En dan bedoel ik niet hele concrete projecten zoals TooGoodToWaste (zie link), neen, ik bedoel vaag geformuleerde projecten zoals: "er wordt veel weggegooid, laten we onderzoek wat we  er mee kunnen doen". Lekker rapportjes schrijven hierover. Nu kan ik je verzekeren dat na 15 jaar R&D in agrifood ik kan voorspellen dat vrijwel al deze onderzoeken al eens zijn uitgevoerd. Wil je weten wat je met uien kan doen? Ik heb een rapport liggen. Wil je weten wat er met mest allemaal gedaan kan worden. Het is er al. Laten we gek doen; wat doen we met bloed dat bij de slacht vrijkomt? (ach VION doet dat ook al …). Alle ideeën en de routes zijn al bedacht. Waar ligt de bottleneck dan? Simpel bij het DOEN in de praktijk. Waarom is DOEN in de praktijk zo lastig? Omdat het 'echte' investeringen vraagt in fabrieken / hardware. Maar dat doen we eigenlijk liever niet in Nederland (ondanks dat hier de bottleneck ligt). Liever blijven we rapportjes schrijven en mooie websites maken. De valley-of-death wordt weer genegeerd.

4. Waarschijnlijk veel alternatieve eiwitten en nieuwe plantjes (algen, wieren, insecten).
Al bijna 10 jaar geleden hoorde ik voor het eerst over insecten. Miljoenen euro's zijn er gespendeerd aan dit onderwerp. Voorzover ik nu kan zien met weinig resultaat (laat ik het anders formuleren: de omvang van de sector staat niet in verhouding met de investeringen). Insecten worden niet op grote schaal gekweekt, en de verwerking van insecten is al helemaal een onderwerp waarover vooral veel over wordt 'gepraat' en er tevens weinig beweging is in de praktijk. Algen en wier zijn verder de  'hippe' PPS onderwerpen denk ik. Dat er inmiddels al tientallen bedrijven zijn die algen kweken en in de markt zetten (overigens ook op grote schaal in Amerika en bij bedrijven zoals DSM en BASF) is niet relevant. WUR wilde -en heeft gekregen- een eigen miljoenen kostend algenpark. Daar is natuurlijk blijvend geld voor nodig, dus verwacht ik een paar projecten rondom algen en wieren (wat meercellige algen zijn). Dit onderwerp leent zich weer voor oude-wijn-in-nieuwe-zakken benadering. Waarschijnlijk komt er een 'platform' (zie ook 1) waarin de usual suspects zullen pleiten voor 'workshops'. Ondertussen gaan de phycoms, inpreco's en ojah's van deze wereld gewoon door met DOEN. Uiteraard zonder de geroemde 'kennisinfrastructuur'.

5 Bedroevend weinig nieuwe productietechnologie en procestechnologie.
Ik heb het in Amerika ook gezien (ik moet eigenlijk zeggen ook niet gezien). Er is maar heel weinig technologische vernieuwing. De risico's zijn te groot (en rechtvaardiigd nu juist een overheidsinvestering / toeslag. Nu zal het jullie niet verbazen, ik ben immers een hardcore techneut- maar disruptieve technologie innovatie is vrijwel altijd de initiator van nieuwe applicatie mogelijkheden. Als je gaat kijken naar de grote economische bloeiperiodes sinds het begin van de industriële revolutie (de kondratief cycli) dan zie je dat deze allemaal tech-gedreven zijn. Nieuwe economische modellen, vooral het ontstaan van nieuwe sectoren, ontstaan via technologie ontwikkeling. Nu is technologie ontwikkeling (vooral nieuwe productieprocessen en machines) ongelooflijk duur en risicovol, TNO en DLO hebben lang geleden al afscheid genomen van deze tak van sport. En juist daarom verwacht ik vrijwel geen projecten rondom technologie. Terwijl juist daar de nieuwe zakelijke kansen liggen. Wat TOP o.a. doet is te zien op www.toptechnologytalks.nl 

6 Weinig nieuw-vers (fresh convenience) projecten.
Innovatie -en vooral disruptieve innovatie- komt altijd vanuit de randen laat de geschiedenis zien. De hoefsmeden hebben niet de auto bedacht, en AGFA is niet gekomen met de digitale camera. Het is een software bedrijf (Apple) dat de telefonie markt op zijn kop heeft gezet, en zo zou je ook naar voeding kunnen kijken. Rondom voeding en gezondheid (denk aan low-carb en paleo), maar ook rondom duurzaamheid en maatschappelijke trends zoals nieuw-vers, smartness from nature en all-natural verwacht ik weinig van Unilever of FrieslandCampina. Van wie dan wel? Van bedrijven die we nu nog niet kennen, en vooral van bedrijven in de fresh-convenience sector. Deze sector heeft historische gezien geen banden met TNO en DLO. Kortom, er zullen weinig projecten ingediend worden rondom dit thema. En dit is voor de foodsector, hun technologiesuppliers en vooral voor Nederlanders die een gezond vers-bewerkt product willen kunnen blijven consumeren uitermate jammer. De Nederlandse machinebouw op het gebied van fresh-convenience loopt wereldwijd voorop doordat er zo'n goede wisselwerking was tussen de producenten en de technologie sector. En de kennisinfrastructuur (TNO en DLO) hebben hier inde laatste 10 jaar 0 bijdrage aan gehad.

7. De PPS als verkapte ontwikkelingshulp i.p.v. echte innovatie.
Vooral de WUR heeft een lange historie met zg. buitenland projecten. Als je goed inhoudelijk kijkt naar deze projecten, dan heeft het meestal te maken met ontwikkelingshulp, en niet met R&D of innovatie. Het opzetten van trainingscentra bijvoorbeeld met Nederlands belastinggeld via een Wageningen Universiteit in Azie of Africa is natuurlijk heel sympathiek, maar persoonlijk zie ik de toegevoegde waarde m.b.t. de Nederlandse economie niet. Het doet me denken aan een collega die jaren geleden betaalt door LNV naar centraal Amerika vloog om daar in een paar weken bloemenkwekers te helpen betere bloemen te kweken. Ja jullie lezen het goed. Wij betalen WUR om kennis gratis weg te geven. Ik snap dergelijk projecten niet. De BV-Nederland is daarmee niet geholpen, in tegendeel niet alleen gaat er kennis gratis weg, maar ook worden Nederlandse bedrijven hiermee oneigenlijk beconcureerd. Wat zit daar nu de innovatie? Waarom moeten wij (lees belastingbetalende Nederlanders) hier aan meebetalen? Als een land graag kennis (of mensen met kennis) vanuit Nederland wilt hebben, dan zou ik zeggen "laat ze gewoon voor deze dienst betalen?" Op deze manier komt de kenniseconomie juist NIET van de grond. Overheidsmiddelen m.b.t. innovatie en R&D moeten mijn inziens heel scherp worden ingezet voor het creëren van nieuwe kennis. En ontwikkelingshulp is een andere tak van sport, dat hoort bij een ander ministerie en met andere doelen.

8. Vooral big-food en brancheorganisaties, relatief heel weinig (high-tech) MKB.
Als het gaat om vernieuwing en vooral het toepassen van kennis dan is het tegenwoordig wel een algemeen geaccepteerd feit dat vooral (hightech) MKB hier een grote rol bij speelt. Het is mijn insziens daarom logisch dat innovatiebeleid vooral zich zou moeten richten op de kleinere en innovatievere bedrijven. Grote bedrijven werken trager, nemen minder risico, en kopen innovatie vaak in een later stadium op (en dat is prima). Denk hierbij aan Unilever die Ben & Jerry's opkoopt, of DSM dat kleine bedrijven die in een niche zitten later opkopen. Maar klein is grillig, heeft minder middelen en het netwerk van DLO en TNO voor MKB is niet zo groot. Wat je daarom denk ik zult zien (we komen er nooit achter ;-( ) is dat de partners bij een PPS vooral grote bedrijven en brancheorganisaties zijn. Brancheorganisaties zoals LTO, CBL of FNL (maar zeker ook productschappen) hebben wel een achterban, maar hebben tevens ook een eigen agenda (= hun mensen aan het werk houden). Ik snap dat. Maar innovatie is DOEN, en dat DOEN is vooral gaan toepassen in de praktijk. En laat nu dit de taak/rol zijn van MKB-bedrijven. Ik hoop dat er dus vooral agrariërs en veehouders, en natuurlijk voedselproducerende bedrijven (bijvoorbeeld private label producenten) voorstellen indienen; deze PPS zou immers gericht zijn op ondernemerschap. Ik hoop het, maar verwacht het echter niet ….

Dan nog wat algemene voorspellingen en stellingen want ik heb niet zin om nog meer op papier over dit onderwerp te zetten (eigenlijk wordt ik hier stront chagrijnig van):

• Waarschijnlijk breekt er grote competitie uit binnen DLO (onderdeel van WUR). En wel tussen de DLO-instituten. Tot nu toe was geld jaarlijks gealloceerd per DLO-instituut, en vanaf nu is dat anders. Dus zal er competitie zijn, maar ook 'afstemming'. Dit laatste is gek, aangezien de PPSen bedrijfsgestuurd zullen moeten zijn.
• Het oude denken zit heel diepgebakken en de  old boys zijn springlevend. Wedden dat we dezelfde 'partners' zien bij de PPS'en? Het zijn immers bedrijven die al heel lang 'samenwerken' met DLO en TNO. En zelfs de onderwerpen zullen veel 're-use' zijn.
• Heel heel heel weinig vernieuwende innovatie of onderzoek. Misschien zelfs wel helemaal niks. Vreselijk jammer voor de BV-Nederland. Beetje algemene opmerking. Maar bekijken mijn acht voorspellingen hierboven nog maar eens. 
• Weinig MKB, veel 'branche verenigingen' (denk aan CBL, LTO, ZLTO, FNLI, …) en heel veel 'grootbedrijven'. MKB wat meedoet zijn onderdeel van het systeem (of gewoon goed bevriend). En echte hightech MKB? Die heeft het nakijken,
• Niks geen initiatief vanuit bedrijfsleven die kennisvragen neerleggen bij TNO en DLO. TNO en DLO schrijven gewoon hun eigen programma voor en met bevriende vriendjes. Het aandeel autentieke bedrijfsvoorstellen zal heel klein zijn. Denk ik. Maar weten doe ik het niet.
• Vriendjes beoordelen hun eigen programma's. Niks geen openbaarheid. Dus TNO en DLO beoordelen zelf de programma's. Dit is overigens al te lezen in de call tekst. Wedden dat ook ons PPS voorstel beoordeeld wordt door de concurrent (lees specifiek DLO/FBR). Mocht dat zo zijn, en daar ga ik wel achterkomen, dan volgt een formele klacht richting het ministerie. 

Kortom, niks geen ander beleid, niks geen belang BV-Nederland dat wordt geholpen. Gewoon een circus waarin met stoeltjes wordt gedanst tussen de usual suspects. Wedden? Deze lijn begint te lang te worden, en dus heb ik dit stukje maar in tweeën gesplitst. In deel twee ga ik in op het dilemma waar ik met TOP mee zat, en geef ik nog wat andere adviezen. TOP heeft namelijk met een netwerk ook een PPS ingediend. Lees verder zou ik zeggen!